Sadece şiirleriyle değil, aynı zamanda iniş çıkışlarla dolu hayatı ve kavuştuğu trajik sonla da bilinirlik kazanmış Sylvia Plath'in dünyasına davetlisiniz.

"Ölmek, her şey gibi, bir sanattır; bu konuda yoktur üstüme," diyor Sylvia Plath, zihninin içini satırlara döktüğü o şiirlerinden birinde. Dışarıdan sadece birkaç sözcük gibi görünse de bu dizelerin o zihin içinden kâğıda dökülmesi, kim bilir ne kadar zor olmuştu. Plath; yalnızca şiirleriyle değil, iniş çıkışlarla dolu hayatı ve trajik sonuyla da tanınıyor. Belki de bu dünyadan geçmiş edebiyatçılar arasında karanlığını yaratıcılığına en ustaca dönüştüren kişi oydu.

Hayatının temel hatları

Sylvia Plath, 1932’de ABD’nin Massachusetts eyaletindeki Boston kentinde dünyaya geldi. Cambridge Üniversitesi’nde eğitim gördü ve burada tıpkı kendisi gibi yazar olan Ted Hughes ile tanıştı. Evlendiler, iki çocukları oldu; ancak beraberlikleri 1962’ye—Plath’in intiharından bir yıl öncesine—kadar sürdü. Yetişkinlik yıllarının büyük bir bölümünü depresyonla geçiren Plath, bu içsel mücadeleyi sanatına da açıkça yansıtan bir yazardı.

Depresyonun yanı sıra intihar ve cinsiyet kimliği gibi konuları da eserlerinde işleyen Plath’in yazılarına yön veren şey, kelimelerindeki keskin dürüstlük oldu. Bu içtenlik, duygusal yoğunluğu yüksek çalışmalarının bel kemiğini oluşturdu. Her ne kadar depresyonla ilgili tıbbi destek almayı denese de ne yazık ki bu çabalar sonuç vermedi. Ruh sağlığını geri kazanmak için verdiği savaşı kaybeden Plath, 1963 yılının şubat ayında intihar ederek hayatına son verdi. Ne yazık ki trajedi burada da bitmedi. Tıpkı annesi gibi depresyonla mücadele eden Plath ile Ted Hughes’un oğulları Nicholas Hughes da 47 yaşında intihar etti.

Şair kimliği

Plath, arkasında sayısız şiir bırakarak gitti. İlk şiir kitabını 1960 yılında yayımlamıştı ama asıl popülaritesini ölümünden sonra çıkan Ariel adlı kitabıyla kazandı. Ariel, ilk kitabı The Colossus’a göre daha karanlık, daha kişisel ve duygusal yoğunluğu daha yüksek bir çalışmaydı. Bu kitapta Plath; ruhsal hastalıklar, intihar gibi puslu konuları işlerken kadın olmanın getirdiği deneyimi de daha önce pek kimsenin dile getirmediği bir derinlikle aktarmayı başardı.

Plath, şiirlerinde otobiyografik anlatımı kendine alışkanlık edinmişti. Bu yönüyle “itirafçı şair” olarak da anılır. Onun için şiir yazmak; hissettiklerini, düşündüklerini ve yaşadıklarını kâğıda dökmek demekti. Elbette ilham kaynakları yalnızca kendi hayatıyla sınırlı değildi ama düşüncelerini bir ifade aracı olarak kullanmaktan da hiç çekinmedi. Bu yaklaşım, adeta onun yazı dilinin genetiğinde vardı. Ne kadar acı verici ya da karanlık olursa olsun; yoğun duygular, Plath’in şiirlerinde dürüstçe kendilerine yer bulurdu.

Plath’in şiirleri, çoğunlukla karanlık ve iç bunaltıcı temalar barındırıyordu. Yapı olarak da soyut ve karmaşık bir yapıya sahipti. Dili ve imgeleri ustalıkla kullanan Plath, bunları şiirlerinin içine öyle yerleştirirdi ki ortaya hem rahatsız edici hem de etkileyici güzellikte işler çıkardı. Zaten bu kadar sarsıcı şiirleri başka nasıl yaratabilirdi ki? Dürüstlüğü, samimiyeti ve yeteneğiyle hem okuyucuların hem de diğer yazarların üzerinde derin bir iz bıraktı. Zaman zaman şiirleri fazlasıyla ileri gidebilen, hatta hastalıklı bir yapıya bürünebilen bir hâl alsa da Plath’in şiirsel ustalığına dair ortak fikir, hâlâ geçerliliğini koruyor.

Ariel: Karanlık ve kişisel bir şiir koleksiyonu

Ariel; sadece Lady Lazarus, Ay ve Porsuk Ağacı ve Uç gibi popüler şiirleri barındıran önemli bir kitap değil, aynı zamanda Türkçe çevirisiyle de öne çıkan bir eser. Yusuf Eradam’ın orijinalin büyüsünü olabildiğince koruyarak çevirdiği bu şiirler, Türkiye’de de ilgi gördü ve Plath’le tanışmak isteyen birçok kişinin ilk başvurduğu kaynaklardan biri oldu. Bu yazının devamında Ariel’deki çeşitli şiirlerden kendi favorim olan birtakım dizeler arasında gezinebilir ve siz de Plath’in dünyasında kısa bir yolculuğa çıkabilirsiniz. Yer yer oldukça sivri, yer yer sadece inşasıyla hayran bırakan dizelere, dizelerin etkisini her iki dilde de hissedebilmeniz için, hem Türkçe hem de İngilizce olarak yer vermek istedim. Şiirlere sözcüklerle gizlenmiş Plath’in dürüstlük sihri, bakalım sizi kaçıncı cümleden sonra değiştirecek.

Sabah Şarkısı (Morning Song) – 1961

Bütün gece düz pembe güller arasında uçuşur güve soluğun. Uyanır, dinlerim: Uzak bir deniz kımıldar kulağımda.

All night your moth-breath flickers among the flat pink roses. I wake to listen: A far sea moves in my ear.

Lady Lazarus – 1962

Ölmek, her şey gibi, bir sanattır, bu konuda yoktur üstüme.

Yaralarıma bakmanın, kalp atışlarımı dinlemenin bir bedeli var. Tıkır tıkır çalışıyor işte. Bedeli var, hem de ne bedeli var, bir sözcüğümün ya da bir dokunuşumun ya da kanımdan bir damlanın ya da saçımın bir telinin ya da bir parçasının elbisemin. Ya, işte böyle, Herr Doktor. İşte böyle, Herr Düşman.

Dying, is an art, like everything else, I do it exceptionally well.

For the eyeing of my scars, there is a charge, for the hearing of my heart. It really goes. And there is a charge, a very large charge, for a word or a touch or a bit of blood or a piece of my hair or my clothes. So, so, Herr Doktor. So, Herr Enemy.

Gece Dansları (Night Dances) – 1962

Kuyruklu yıldızların katedecek öylesine büyük bir uzayı var ki,

The comets have such a space to cross,

Berck-Plage – 1962

O sırada, esirgenmiş gülümsemelerden kurtlanmış gökyüzü

While a sky, wormy with put-by smiles

Nick ve Şamdan (Nick and the Candlestick) – 1962

Bırak yıldızlar karanlık adresine düşsün dikine.

Let the stars plummet to their dark address.

Oraya Varmak (Getting There) – 1962

Ben bir mektubum posta kutusunda. Bir isme uçuyorum, iki göze. Ateş olacak mı, ekmek olacak mı orada?

Havanın orta yerinde olsun yok mu huzurlu bir yer şöyle. El değmemiş ve el değmez.

Ve ben, çıkıp bu eski sargılardan, bu can sıkıntılarından, bu eski suratlardan sana doğru atıyorum adımımı Unutkanlık Irmağı’nın kara vagonundan, safım bir bebek kadar.

I am a letter in this slot. I fly to a name, two eyes. Will there be fire, will there be bread?

Is there no place turning and turning in the middle air. Untouchable and untouchable.

And I, stepping from this skin of old bandages, boredoms, old faces step up to you from the black car of Lethe, pure as a baby.

Medusa – 1962

Aklım sana sarmaş dolaş.

Neyse, sen hep oradasın, hattımın öbür ucundaki titrek soluk,

Ben çağırmadım ki seni. Ben seni hiç çağırmadım ki. Yine de, yine de denizden buharlaştın bana doğru,

Fazlasıyla ortalığa dökülmüşüm, X-ışınları gibi.

My mind winds to you.

In any case, you are always there, tremulous breath at the end of my line,

I didn’t call you. I didn’t call you at all. Nevertheless, nevertheless you steamed to me over the sea,

Overexposed, like an X-ray.

Ay ve Porsuk Ağacı (The Moon and the Yew Tree) – 1961

Ah, nasıl isterdim şefkatle inanmayı.

How I would like to believe in tenderness.

Doğum Günü Armağanı (A Birthday Present) – 1962

Bir şeyi bırakmak, hepten bırakmak senin için olanaksız mı? Her parçayı morla mühürlemen şart mı?

Is it impossible for you to let something go and have it go whole? Must you stamp each piece purple?

Rakip (The Rival) – 1961

Güzel bir şeyle aynı izlenimi bırakıyorsun, ama yok edici.

You leave the same impression of something beautiful, but annihilating.

Ateş 39° (Fever 103°) – 1962

Senin için de, başkası için de fazla safım ben. Dünya Tanrı’nın canını nasıl yakıyorsa, öyle yakıyor canımı bedenin.

I am too pure for you or anyone. Your body hurts me as the world hurts God.

Küçük Füg (Little Fugue) – 1962

Kara cümleleri severim ben.

Sosisleri götürüyorsun hapur hupur! Onlar renklendiriyor uykumu, kesik boğazlar gibi kırmızı, hareli.

I like black statements.

Lopping off the sausages! They colour my sleep, red, mottled, like cut necks.

Münih Mankenleri (The Munich Mannequins) – 1963

Ve siyah telefonlar ahizeler üstünde parıldar parıldar ve hazmederler sedasızlığı.

And the black phones on hooks glittering glittering and digesting voicelessness.

Felçli (Paralytic) – 1963

…dışarıdaki gün borsa şeritleri gibi süzülürken.

…while the day outside glides by like ticker tape.

Temmuz Gelincikleri (Poppies in July) – 1962

Küçük gelincikler, küçük cehennem alevleri, siz zarar vermez misiniz? Kıpır kıpırsınız. Dokunamıyorum size. Elimi uzatıyorum alevler arasına. Bir şey yanmıyor. Fakat sizi seyretmek beni bitiriyor, bu kıpırdayış, kırışık ve açık kırmızı, ağzın cildi misali. Yeni kanatılmış bir ağzın. Küçük kanlı etekler.

Little poppies, little hell flames, do you do no harm? You flicker. I cannot touch you. I put my hands among the flames. Nothing burns. And it exhausts me to watch you flickering like that, wrinkly and clear red, like the skin of a mouth. A mouth just bloodied. Little bloody skirts!

Sözcükler (Words) – 1963

Baltalar indikten sonra orman nasıl da inler nasıl da yankılanır! Bu yankılar merkezden çıkıp atlar gibi gezerler.

Axes after whose stroke the wood rings, and the echoes! Echoes traveling off from the center like horses.

Kızkurusu (Spinster) – 1956

Bırakın budalalar tımarhane baharında enayice çark etsinler.

Let idiots reel giddy in bedlam spring.

Tam Beş Kulaçta Baba Sondajı (Full Fathom Five) – 1958

Belirsizlikler hep bir tehlikeyle başlar: Senin tehlikelerin saymakla bitmez.

All obscurity starts with a danger: Your dangers are many.

*Gordon Ames Lameyer tarafından fotoğraflanan Sylvia Plath (Reddit)*

Yumurta Kayadan İntihar (Suicide Off Egg Rock) – 1959

Her şey güneşin çürüten ışınlarında ufalıp büzülmüştü,

Everything shrank in the sun’s corrosive ray,

Taşlar (The Stones) – 1959

Karanlığın memelerini soğuruyorum.

Telden dikişler kapatıyor çatlaklarımı.

Burası yedek parça şehri.

Cuma günleri küçük çocuklar kancalarını ellerle takas etmeye gelir buraya. Ölüler başkaları için göz bırakırlar.

Aşk, bedduamın kemiğidir, kirişidir.

Yamalarım kaşınır. Yapacak bir şey yok. Yeni gibi olacağım.

I suck at the paps of darkness.

Catgut stitches my fissures.

This is the city of spare parts.

On Fridays the little children come to trade their hooks for hands. Dead men leave eyes for others.

Love is the bone and sinew of my curse.

My mendings itch. There is nothing to do. I shall be good as new.

Yüz Yenileme Ameliyatı (Face Lift) – 1961

Daha bir iki diye saymadan karatahta üstündeki tebeşir izi gibi sildi beni karanlık…

Parmaklarım ölü kanişin kuzu yününe gömülmüş;

At the count of two, darkness wipes me out like chalk on a blackboard…

My fingers buried in the lambswool of the dead poodle;

Uykusuz (Insomniac) – 1961

Gece göğü bir çeşit kopya kağıdından başka bir şey değil, kararan mürekkep, yıldızların fazla dürtülmüş döngüleriyle teker teker her dikiz deliğinden içeri ışık saçıyor. Her şeyin arkasında, kemik beyazı bir ışık, ölüm gibi.

Makyaj odası için, itişip kakışıyor, hatıralar modası geçmiş film yıldızları gibi.

Bağışıklık kazanmış haplara: Kırmızı, mor, mavi. Nasıl da aydınlatırlar uzayan gecenin sıkıntısını! Onlar şekerli gezegenler, hani ona hayatsızlıkla vaftiz edilmiş bir hayat kazandırıyorlar ya, bir süreliğine, tatlı, miskin uyanışı gibidirler unutkan bebeğin artık bu haplar eski ve gülünç, klasik tanrılar misali. Afyonu patlamamış renklerinin ona bir hayrı yok.

Ve her yerde, mika-gümüşü ve anlamsız gözlü insanlar sıraya girmiş işe gidiyorlar, az önce beyinleri yıkanmış sanki.

The night is only a sort of carbon paper, blueblack, with the much-poked periods of stars letting in the light, peephole after peephole. A bonewhite light, like death, behind all things.

Memories jostle each other for face-room like obsolete film stars.

He is immune to pills: red, purple, blue. How they lit the tedium of the protracted evening! Those sugary planets whose influence won for him a life baptized in no-life for a while, and the sweet, drugged waking of a forgetful baby. Now the pills are worn-out and silly, like classical gods. Their poppy-sleepy colors do him no good.

And everywhere people, eyes mica-silver and blank, are riding to work in rows, as if recently brainwashed.

Uğultulu Tepeler (Wuthering Heights) – 1961

Çalı çırpı gibi sarmış etrafımı ufuklar, eğri büğrü, her biri farklı, istikrarsız. Bir kibrit çaksam, ısıtabilirler beni, ve o güzelim hatları da alazlar havayı portakal rengine, zımbaladıkları mesafeler uçup gitmeden önce, solgun göğü ağırlaştırarak daha katı bir renkle. Ama sadece eriyorlar da eriyorlar, bir dizi vaat gibi, ben adım atarken ileriye.

…üstelik rüzgar kader gibi yağar, tek yöne eğer her şeyi de. Farkındayım, bütün sıcaklığımı huniyle benden uzaklaştırmaya uğraşıyor.

Koyunlar biliyor nerede olduklarını, göz gezdirirken hava gibi kurşuni kirli yün bulutlarının içinden. …Büyükanne kılığına girmişler de dolanıyorlar ortalıkta. Lüle lüle perukları ve sapsarı dişleri ve kaskatı, mermerimsi bir meleyiş.

Gök bana yaslanıyor, tüm yataylar arasındaki tek dikeye, bana. …Şimdi keseler gibi dar ve kara vadilerde parıldıyor ev ışıkları bozuk para misali.

The horizons ring me like faggots, tilted and disparate, and always unstable. Touched by a match, they might warm me, and their fine lines singe the air to orange before the distances they pin evaporate, weighting the pale sky with a soldier color. But they only dissolve and dissolve like a series of promises, as I step forward.

…and the wind pours by like destiny, bending everything in one direction. I can feel, it trying to funnel my heat away.

The sheep know where they are, browsing in their dirty wool-clouds, grey as the weather. …They stand about in grandmotherly disguise. All wig curls and yellow teeth and hard, marbly baas.

The sky leans on me, me, the one upright among the horizontals. …Now, in valleys narrow and black as purses, the house lights gleam like small change.

Finisterre – 1961

Denizin kıyamet yaygarasında uğunan canlar onlar. …İç çekişler gibi yükseliyorlar ümitsizce.

Gemi Enkazı Hanımefendimiz üç kat büyük insan, …Duymuyor denizcinin ve köylünün dediklerini. Vurulmuş bir kere denizin o güzel biçimsizliğine.

Souls, rolled in the doom-noise of the sea. …They go up without hope, like sighs.

Our Lady of the Shipwrecked is three times life size, …She does not hear what the sailor or the peasant is saying. She is in love with the beautiful formlessness of the sea.

Bebek Bakıcıları (The Babysitters) – 1961

Durdurulmuş ve kahkaha atan birinin fotoğrafı gibi berbat,

Stopped and awful as a photograph of somebody laughing,

Lesbos – 1962

Yahudi anası onun tatlı cinselliğini inci gibi koruyor.

Bir başka yaşamda karşılaşmalıyız, havada buluşmalıyız, sen ve ben:

Hastasın sen. Güneşten ülser olursun, rüzgardan verem.

His Jew-Mama guards his sweet sex like a pearl.

We should meet in another life, we should meet in air, me and you:

You are ill. The sun gives you ulcers, the wind gives you T.B.

Uç (Edge) – 1963

Geri koymuş bedenine bir gülün yaprakları kapanırcasına

She has folded them back into her body as petals of a rose close

Şiirler kronolojik sıra yerine kitaptaki sıraya göre dizilmiştir. Orijinalliği korumak adına dizeler kitaptaki şekliyle aktarılmıştır.

Sylvia Plath ve Ariel’den Dizeler